Czytanie rozwija rozum młodzieży,

                         odmładza charakter starca,

                         uszlachetnia w chwilach pomyślności,

                        daje pomoc i pocieszenie w przeciwnościach.

                                                                                              Marek Tuliusz Cyceron

Pani Maja i tłumacz Tadeusz Żeleński polecają 

Denis Diderot - „Kubuś Fatalista i jego Pan”

Można by pomyśleć, że książka którą Wam proponuję to kolejna nudna lektura. Bo skoro napisana w XVIII wieku to pewnie język nieprzystępny, tematyka nieaktualna i w ogóle nuda przez wielkie „N”. Otóż nic bardziej mylnego.

Najpierw o autorze. Denis Diderot to jeden z największych myślicieli francuskiego Oświecenia. A trzeba powiedzieć, że wiek XVIII we Francji to literatura ,w której z tworzeniem artystycznym splata się działalność polityczna, publicystyka i filozofia. Literatura łączy w sobie wszystkie działy budzącej się z powijaków nowożytnej nauki. Na tej fali powstaje we Francji pierwsza na świecie encyklopedia. Uważa się, że to monumentalne dzieło stało się jednym ze szczytowych osiągnięć okresu europejskiego Oświecenia. Naczelnym redaktorem i jednym z głównych twórców Encyklopedii jest właśnie Denis Diderot. Człowiek o rozległej wiedzy z zakresu filozofii, nauk społecznych, sztuki i rzemiosła, o, jak na owe czasy, niezwykle śmiałych poglądach politycznych. Postulował on między innymi utworzenie parlamentu jako przedstawiciela ludu, popierał wolny handel i powszechną oświatę.

Również gatunek literacki jest w tym przypadku wyjątkowy albowiem Kubuś Fatalista i jego Pan to powiastka filozoficzna. Gatunek, z którym, drogi czytelniku, niewiele miałeś pewnie do czynienia. Według słownika języka polskiego to „utwór z pogranicza prozy fabularnej i eseju filozoficznego, w którym przedstawione postacie i zdarzenia służą ilustrowaniu jakiejś tezy filozoficznej lub moralistycznej”.  I rzeczywiście Kubuś… filozofuje niezmordowanie. Ależ jak!  Ile jest w tej filozofii świeżości , lekkości i ironii a jednocześnie symetrii , precyzji i bogactwa elementów. A jakąż to tezę filozoficzną serwuje nam Diderot w swym dziele, zapytacie. Oto wprowadzenie w materię.

Jak się spotkali? Przypadkiem, jak wszyscy. Jak się zwali? Na co wam ta wiadomość? Skąd przybywali? Z najbliższego miejsca. Dokąd dążyli? Alboż kto wie, dokąd dąży? Co mówili? Pan nic, Kubuś zaś, iż jego kapitan mawiał, że wszystko, co nas spotyka w świecie, dobrego i złego, zapisane jest w górze.

Pan

Oto mi wielkie słowo!

Kubuś

Mówił jeszcze, iż każda kula która wylatuje z rusznicy, posiada swój adres.

Pan

Miał słuszność.

…

Ów kaprys, pod którego znakiem rozpoczyna się utwór, towarzyszy mu dalej, aż do ostatniej karty.

…Trzebaż abym wam przypomniał Ezopa? Pan jego Ksantypus, rzekł mu pewnego wieczora, letniego lub zimowego, Grecy bowiem kąpali się w każdej porze: - Ezopie, idź zajrzeć do łaźni; jeśli nie ma zbytniego ścisku, będziemy się kąpać… - Ezop rusza. Po drodze spotyka patrol: - Dokąd idziesz? – Dokąd? – odparł Ezop – nie wiem. – Nie wiesz? chodź, bratku, do więzienia. – Ano widzicie! – odparł Ezop – czym niesłusznie powiedział, że nie wiem, dokąd idę; chciałem iść do łaźni, idę do więzienia… .

Pan ze swoim sługą człapią niespiesznie nie wiadomo dokąd, a dla skrócenia drogi i zabicia nudy, sługa-gawędziarz opowiada historię „swoich amorów” przerywaną mnóstwem dygresji, anegdot i wypadków. Narrator niejednokrotnie zwraca się do czytelnika, prowadząc z nim swoisty dialog, co dodatkowo nadaje świeżości i lekkości  całemu tekstowi. Edmund de Goncourt tak pisze w 1886 roku o dziele Diderota: „Wielką wartością, wielką oryginalnością Diderota – nikt tego nie zauważył jest to, iż wprowadził w poważną i porządną prozę książki żywość, werwę, błyskotliwość, bezład nieco szalony, zgiełk, gorączkowe życie, rozmowy: rozmowy artystów, z którymi ,pierwszy z pomiędzy pisarzy francuskich, przestawał w poufałej zażyłości.”

A i coś dla maturzystów, naturalnie. Ileż tam wątków gotowych do wykorzystania. Wątek fatum rządzącego ludzkim życiem i związane z tym determinizm i wolność moralna; wątek drogi; wątek Pani de la Pommeraye – jako  przykład zemsty zdradzonej kobiety; wątek sługi, który swego biernego pana przewyższa w myśli i działaniu zapowiadający nieuchronnie wypadki rewolucji.

Jednym słowem, moi drodzy, lektura Kubusia… jest czystą przyjemnością. Przekonajcie się sami!

Książka znajduje się w zasobach portalu www.wolnelektury.pl

n-l  jęz. francuskiego Maja Fabiańska